Віджняна-бгайрава-тантра
Устрій Тантри
Форма діалогу притаманна багатьом першоджерелам йоґи. Віджняна-бгайрава-тантра написана у формі діалога між Шивою та Парваті.
Перші 2 шлоки тексту — це сумніви, які Парваті висловлює щодо власного розуміння філософії Тріки. Далі, до 23 шлоки Бгайраві ставить Шиві питання, а з 24 шлоки Шива у відповідях на її питання видає 112 медитацій.
У сучасних перекладах ці практики називають дгаранами. Втім, в оригінальному тексті такого терміну не було. Для медитацій у Віджняна-бгайрава-тантрі вживають терміни «юкті», «юкта», «ніштаранга-упадеша» (вчення позбавлення вагань).
Зі 140 шлоки починається мотиваційна частина (результат виконання медитацій). Сучасні перекладачі називають такі вставки «рекламною паузою» або ж «маркетинговою частиною».
Вісім перекладів Віджняна-бгайрава-тантри
У цьому виданні під кожною з 139 шлок переклади:
• англійською:
Bettina Bäumer (Беттіни Боймер),
Jaidevaa Singh (Джаядева Сінґха),
Ranjit Chaudhri (Ранджіта Чаудхри),
Satya Prakaash Singh and Sw. Maheshvarananda (Сатья Пракаша Сінгха і Св. Махешвара-нанди)
• французькою:
Lilian Silburn (Ліліан Сільбурн),
David Duboios (Давида Дубо).
• німецькою:
Bettina Bäumer (Беттіни Боймер).
• іспанською:
Óscar Figueroa (Оскара Фіґуейро).
Всього у тантрі 163 шлоки, однак перші 17 й останні 7 утворюють привітальну частину, яка виражає хвалу божествам. Багато перекладачів обирають для перекладу «практичну» частину тексту, тим паче, що вихваляння зазвичай не створені безпосередньо авторами, а скопійовані переписувачами з Вед.
Коментарі до Віджняна-бхайрава-тантри
Текст Віджняна-бгайрава-тантри в оригіналі
Нижче текст Віджняна-бгайрава-тантри на санскриті двома способами запису — в деванагарі та в транслітерації IAST.
विज्ञानभैरवतन्त्र
श्री देव्युवाच ।
श्रुतं देव मया सर्वं रुद्रयामलसम्भवम् ।
त्रिकभेदमशेषेण सारात्सारविभागशः ॥ १ ॥
अद्यापि न निवृत्तो मे संशयः परमेश्वर ।
किं रूपं तत्त्वतो देव शब्दराशिकलामयम् ॥ २ ॥
किं वा नवात्मभेदेन भैरवे भैरवाकृतौ ।
त्रिशिरोभेदभिन्नं वा किं वा शक्तित्रयात्मकम् ॥ ३ ॥
नादबिन्दुमयं वापि किं चन्द्रार्धनिरोधिकाः ।
चक्रारूढमनच्कं वा किं वा शक्तिस्वरूपकम् ॥ ४ ॥
परापरायाः सकलमपरायाश्च वा पुनः ।
पराया यदि तद्वत्स्यात्परत्वं तद्विरुध्यते ॥ ५ ॥
न हि वर्णविभेदेन देहभेदेन वा भवेत् ।
परत्वं निष्कलत्वेन सकलत्वे न तद्भवेत् ॥ ६ ॥
प्रसादं कुरु मे नाथ निःशेषं छिन्द्धि संशयम् ।
भैरव उवाच ।
साधु साधु त्वया पृष्टं तन्त्रसारमिदं प्रिये ॥ ७ ॥
गूहनीयतमं भद्रे तथापि कथयामि ते ।
यत्किंचित्सकलं रूपं भैरवस्य प्रकीर्तितम् ॥ ८ ॥
तदसारतया देवि विज्ञेयं शक्रजालवत् ।
मायास्वप्नोपमं चैव गन्धर्वनगरभ्रमम् ॥ ९ ॥
ध्यानार्थं भ्रान्तबुद्धीनां क्रियाडम्बरवर्तिनाम् ।
केवलं वर्णितं पुंसां विकल्पनिहतात्मनाम् ॥ १० ॥
तत्त्वतो न नवात्मासौ शब्दराशिर्न भैरवः ।
न चासौ त्रिशिरा देवो न च शक्तित्रयात्मकः ॥ ११ ॥
नादबिन्दुमयो वापि न चन्द्रार्धनिरोधिकाः ।
न चक्रक्रमसम्भिन्नो न च शक्तिस्वरूपकः ॥ १२ ॥
अप्रबुद्धमतीनां हि एता बलविभीषिकाः ।
मातृमोदकवत्सर्वं प्रवृत्त्यर्थमुदाहृतम् ॥ १३ ॥
दिक्कालकलनोन्मुक्ता देशोद्देशाविशेषिनी ।
व्यपदेष्टुमशक्यासावकथ्या परमार्थतः ॥ १४ ॥
अन्तःस्वानुभवानन्दा विकल्पोन्मुक्तगोचरा ।
यावस्था भरिताकारा भैरवी भैरवात्मनः ॥ १५ ॥
तद्वपुस्तत्त्वतो ज्ञेयं विमलं विश्वपूरणम् ।
एवंविधे परे तत्त्वे कः पूज्यः कश्च तृप्यति ॥ १६ ॥
एवंविधा भैरवस्य यावस्था परिगीयते ।
सा परा पररूपेण परा देवी प्रकीर्तिता ॥ १७ ॥
शक्तिशक्तिमतोर्यद्वदभेदः सर्वदा स्थितः ।
अतस्तद्धर्मधर्मित्वात्परा शक्तिः परात्मनः ॥ १८ ॥
न वह्नेर्दाहिका शक्तिर्व्यतिरिक्ता विभाव्यते ।
केवलं ज्ञानसत्तायां प्रारम्भोऽयं प्रवेशने ॥ १९ ॥
शक्त्यवस्थाप्रविष्टस्य निर्विभागेन भावना ।
तदासौ शिवरूपी स्यात्शैवी मुखमिहोच्यते ॥ २० ॥
यथालोकेन दीपस्य किरणैर्भास्करस्य च ।
ज्ञायते दिग्विभागादि तद्वच्छक्त्या शिवः प्रिये ॥ २१ ॥
श्री देव्युवाच ।
देवदेव त्रिशूलाङ्क कपालकृतभूषण ।
दिग्देशकालशून्या च व्यपदेशविवर्जिता ॥ २२ ॥
यावस्था भरिताकारा भैरवस्योपलभ्यते ।
कैरुपायैर्मुखं तस्य परा देवि कथं भवेत् ।
यथा सम्यगहं वेद्मि तथा मे ब्रूहि भैरव ॥ २३ ॥
śrī devyuvāca ।
śrutaṃ deva mayā sarvaṃ rudrayāmalasambhavam ।
trikabhedamaśeṣeṇa sārātsāravibhāgaśaḥ ॥ 1 ॥
adyāpi na nivṛtto me saṃśayaḥ parameśvara ।
kiṃ rūpaṃ tattvato deva śabdarāśikalāmayam ॥ 2 ॥
kiṃ vā navātmabhedena bhairave bhairavākṛtau ।
triśirobhedabhinnaṃ vā kiṃ vā śaktitrayātmakam ॥ 3 ॥
nādabindumayaṃ vāpi kiṃ candrārdhanirodhikāḥ ।
cakrārūḍhamanackaṃ vā kiṃ vā śaktisvarūpakam ॥ 4 ॥
parāparāyāḥ sakalamaparāyāśca vā punaḥ ।
parāyā yadi tadvatsyātparatvaṃ tadvirudhyate ॥ 5 ॥
na hi varṇavibhedena dehabhedena vā bhavet ।
paratvaṃ niṣkalatvena sakalatve na tadbhavet ॥ 6 ॥
prasādaṃ kuru me nātha niḥśeṣaṃ chinddhi saṃśayam ।
bhairava uvāca ।
sādhu sādhu tvayā pṛṣṭaṃ tantrasāramidaṃ priye ॥ 7 ॥
gūhanīyatamaṃ bhadre tathāpi kathayāmi te ।
yatkiṃcitsakalaṃ rūpaṃ bhairavasya prakīrtitam ॥ 8 ॥
tadasāratayā devi vijñeyaṃ śakrajālavat ।
māyāsvapnopamaṃ caiva gandharvanagarabhramam ॥ 9 ॥
dhyānārthaṃ bhrāntabuddhīnāṃ kriyāḍambaravartinām ।
kevalaṃ varṇitaṃ puṃsāṃ vikalpanihatātmanām ॥ 10 ॥
tattvato na navātmāsau śabdarāśirna bhairavaḥ ।
na cāsau triśirā devo na ca śaktitrayātmakaḥ ॥ 11 ॥
nādabindumayo vāpi na candrārdhanirodhikāḥ ।
na cakrakramasambhinno na ca śaktisvarūpakaḥ ॥ 12 ॥
aprabuddhamatīnāṃ hi etā balavibhīṣikāḥ ।
mātṛmodakavatsarvaṃ pravṛttyarthamudāhṛtam ॥ 13 ॥
dikkālakalanonmuktā deśoddeśāviśeṣinī ।
vyapadeṣṭumaśakyāsāvakathyā paramārthataḥ ॥ 14 ॥
antaḥsvānubhavānandā vikalponmuktagocarā ।
yāvasthā bharitākārā bhairavī bhairavātmanaḥ ॥ 15 ॥
tadvapustattvato jñeyaṃ vimalaṃ viśvapūraṇam ।
evaṃvidhe pare tattve kaḥ pūjyaḥ kaśca tṛpyati ॥ 16 ॥
evaṃvidhā bhairavasya yāvasthā parigīyate ।
sā parā pararūpeṇa parā devī prakīrtitā ॥ 17 ॥
śaktiśaktimatoryadvadabhedaḥ sarvadā sthitaḥ ।
atastaddharmadharmitvātparā śaktiḥ parātmanaḥ ॥ 18 ॥
na vahnerdāhikā śaktirvyatiriktā vibhāvyate ।
kevalaṃ jñānasattāyāṃ prārambho’yaṃ praveśane ॥ 19 ॥
śaktyavasthāpraviṣṭasya nirvibhāgena bhāvanā ।
tadāsau śivarūpī syātśaivī mukhamihocyate ॥ 20 ॥
yathālokena dīpasya kiraṇairbhāskarasya ca ।
jñāyate digvibhāgādi tadvacchaktyā śivaḥ priye ॥ 21 ॥
śrī devyuvāca ।
devadeva triśūlāṅka kapālakṛtabhūṣaṇa ।
digdeśakālaśūnyā ca vyapadeśavivarjitā ॥ 22 ॥
yāvasthā bharitākārā bhairavasyopalabhyate ।
kairupāyairmukhaṃ tasya parā devi kathaṃ bhavet ।
yathā samyagahaṃ vedmi tathā me brūhi bhairava ॥ 23 ॥
भैरव उवाच ।
ऊर्ध्वे प्राणो ह्यधो जीवो विसर्गात्मा परोच्चरेत् ।
उत्पत्तिद्वितयस्थाने भरणाद्भरिता स्थितिः ॥ २४ ॥
मरुतोऽन्तर्बहिर्वापि वियद्युग्मानिवर्तनात् ।
भैरव्या भैरवस्येत्थं भैरवि व्यज्यते वपुः ॥ २५ ॥
न व्रजेन्न विशेच्छक्तिर्मरुद्रूपा विकासिते ।
निर्विकल्पतया मध्ये तया भैरवरूपता ॥ २६ ॥
कुम्भिता रेचिता वापि पूरिता वा यदा भवेत् ।
तदन्ते शान्तनामासौ शक्त्या शान्तः प्रकाशते ॥ २७ ॥
आमूलात्किरणाभासां सूक्ष्मात्सूक्ष्मतरात्मिकम् ।
चिन्तयेत्तां द्विषट्कान्ते श्याम्यन्तीं भैरवोदयः ॥ २८ ॥
उद्गच्छन्तीं तडित्रूपां प्रतिचक्रं क्रमात्क्रमम् ।
ऊर्ध्वं मुष्टित्रयं यावत्तावदन्ते महोदयः ॥ २९ ॥
क्रमद्वादशकं सम्यग्द्वादशाक्षरभेदितम् ।
स्थूलसूक्ष्मपरस्थित्या मुक्त्वा मुक्त्वान्ततः शिवः ॥ ३० ॥
तयापूर्याशु मूर्धान्तं भङ्क्त्वा भ्रूक्षेपसेतुना ।
निर्विकल्पं मनः कृत्वा सर्वोर्ध्वे सर्वगोद्गमः ॥ ३१ ॥
शिखिपक्षैश्चित्ररूपैर्म.ङ्दलैः शून्यपञ्चकम् ।
ध्यायतोऽनुत्तरे शून्ये प्रवेशो हृदये भवेत् ॥ ३२ ॥
ईदृशेन क्रमेणैव यत्र कुत्रापि चिन्तना ।
शून्ये कुड्ये परे पात्रे स्वयं लीना वरप्रदा ॥ ३३ ॥
कपालान्तर्मनो न्यस्य तिष्ठन्मीलितलोचनः ।
क्रमेण मनसो दार्ढ्यात्लक्षयेत्लष्यमुत्तमम् ॥ ३४ ॥
मध्यनाडी मध्यसंस्था बिससूत्राभरूपया ।
ध्यातान्तर्व्योमया देव्या तया देवः प्रकाशते ॥ ३५ ॥
कररुद्धदृगस्त्रेण भ्रूभेदाद्द्वाररोधनात् ।
दृष्टे बिन्दौ क्रमाल्लीने तन्मध्ये परमा स्थितिः ॥ ३६ ॥
धामान्तःक्षोभसम्भूतसूक्ष्माग्नितिलकाकृतिम् ।
बिन्दुं शिखान्ते हृदये लयान्ते ध्यायतो लयः ॥ ३७ ॥
अनाहते पात्रकर्णेऽभग्नशब्दे सरिद्द्रुते ।
शब्दब्रह्मणि निष्णातः परं ब्रह्माधिगच्छति ॥ ३८ ॥
प्रणवादिसमुच्चारात्प्लुतान्ते शून्यभावानात् ।
शून्यया परया शक्त्या शून्यतामेति भैरवि ॥ ३९ ॥
यस्य कस्यापि वर्णस्य पूर्वान्तावनुभावयेत् ।
शून्यया शून्यभूतोऽसौ शून्याकारः पुमान् भवेत् ॥ ४० ॥
तन्त्र्यादिवाद्यशब्देषु दीर्घेषु क्रमसंस्थितेः ।
अनन्यचेताः प्रत्यन्ते परव्योमवपुर्भवेत् ॥ ४१ ॥
पि.ङ्दमन्त्रस्य सर्वस्य स्थूलवर्णक्रमेण तु ।
अर्धेन्दुबिन्दुनादान्तः शून्योच्चाराद्भवेच्छिवः ॥ ४२ ॥
निजदेहे सर्वदिक्कं युगपद्भावयेद्वियत् ।
निर्विकल्पमनास्तस्य वियत्सर्वं प्रवर्तते ॥ ४३ ॥
पृष्टशून्यं मूलशून्यं युगपद्भावयेच्च यः ।
शरीरनिरपेक्षिण्या शक्त्या शून्यमना भवेत् ॥ ४४ ॥
पृष्टशून्यं मूलशून्यं हृच्छून्यं भावयेत्स्थिरम् ।
युगपन्निर्विकल्पत्वान्निर्विकल्पोदयस्ततः ॥ ४५ ॥
तनूदेशे शून्यतैव क्षणमात्रं विभावयेत् ।
निर्विकल्पं निर्विकल्पो निर्विकल्पस्वरूपभाक् ॥ ४६ ॥
सर्वं देहगतं द्रव्यं वियद्व्याप्तं मृगेक्षणे ।
विभावयेत्ततस्तस्य भावना सा स्थिरा भवेत् ॥ ४७ ॥
देहान्तरे त्वग्विभागं भित्तिभूतं विचिन्तयेत् ।
न किंचिदन्तरे तस्य ध्यायन्नध्येयभाग्भवेत् ॥ ४८ ॥
हृद्याकाशे निलीनाक्षः पद्मसम्पुटमध्यगः ।
अनन्यचेताः सुभगे परं सौभाग्यमाप्नुयात् ॥ ४९ ॥
सर्वतः स्वशरीरस्य द्वादशान्ते मनोलयात् ।
दृढबुद्धेर्दृढीभूतं तत्त्वलक्ष्यं प्रवर्तते ॥ ५० ॥
यथा तथा यत्र तत्र द्वादशान्ते मनः क्षिपेत् ॥
प्रतिक्षणं क्षीणवृत्तेर्वैलक्षण्यं दिनैर्भवेत् ॥ ५१ ॥
कालाग्निना कालपदादुत्थितेन स्वकं पुरम् ।
प्लुष्टं विचिन्तयेदन्ते शान्ताभासस्तदा भवेत् ॥ ५२ ॥
एवमेव जगत्सर्वं दग्धं ध्यात्वा विकल्पतः ।
अनन्यचेतसः पुंसः पुम्भावः परमो भवेत् ॥ ५३ ॥
स्वदेहे जगतो वापि सूक्ष्मसूक्ष्मतराणि च ।
तत्त्वानि यानि निलयं ध्यात्वान्ते व्यज्यते परा ॥ ५४ ॥
पिनां च दुर्बलां शक्तिं ध्यात्वा द्वादशगोचरे ।
प्रविश्य हृदये ध्यायन्मुक्तः स्वातन्त्र्यमाप्नुयात् ॥ ५५ ॥
भुवनाध्वादिरूपेण चिन्तयेत्क्रमशोऽखिलम् ।
स्थूलसूक्ष्मपरस्थित्या यावदन्ते मनोलयः ॥ ५६ ॥
अस्य सर्वस्य विश्वस्य पर्यन्तेषु समन्ततः ।
अध्वप्रक्रियया तत्त्वं शैवं ध्यत्वा महोदयः ॥ ५७ ॥
विश्वमेतन्महादेवि शून्यभूतं विचिन्तयेत् ।
तत्रैव च मनो लीनं ततस्तल्लयभाजनम् ॥ ५८ ॥
घतादिभाजने दृष्टिं भित्तिस्त्यक्त्वा विनिक्षिपेत् ।
तल्लयं तत्क्षणाद्गत्वा तल्लयात्तन्मयो भवेत् ॥ ५९ ॥
निर्वृक्षगिरिभित्त्यादिदेशे दृष्टिं विनिक्षिपेत् ।
विलीने मानसे भावे वृत्तिक्षिणः प्रजायते ॥ ६० ॥
उभयोर्भावयोर्ज्ञाने ध्यात्वा मध्यं समाश्रयेत् ।
युगपच्च द्वयं त्यक्त्वा मध्ये तत्त्वं प्रकाशते ॥ ६१ ॥
भावे त्यक्ते निरुद्धा चिन्नैव भावान्तरं व्रजेत् ।
तदा तन्मध्यभावेन विकसत्यति भावना ॥ ६२ ॥
सर्वं देहं चिन्मयं हि जगद्वा परिभावयेत् ।
युगपन्निर्विकल्पेन मनसा परमोदयः ॥ ६३ ॥
वायुद्वयस्य संघट्टादन्तर्वा बहिरन्ततः ।
योगी समत्वविज्ञानसमुद्गमनभाजनम् ॥ ६४ ॥
सर्वं जगत्स्वदेहं वा स्वानन्दभरितं स्मरेत् ।
युगपत्स्वामृतेनैव परानन्दमयो भवेत् ॥ ६५ ॥
कुहनेन प्रयोगेण सद्य एव मृगेक्षणे ।
समुदेति महानन्दो येन तत्त्वं प्रकाशते ॥ ६६ ॥
सर्वस्रोतोनिबन्धेन प्राणशक्त्योर्ध्वया शनैः ।
पिपीलस्पर्शवेलायां प्रथते परमं सुखम् ॥ ६७ ॥
वह्नेर्विषस्य मध्ये तु चित्तं सुखमयं क्षिपेत् ।
केवलं वायुपूर्णं वा स्मरानन्देन युज्यते ॥ ६८ ॥
शक्तिसंगमसंक्षुब्धशक्त्यावेशावसानिकम् ।
यत्सुखं ब्रह्मतत्त्वस्य तत्सुखं स्वाक्यमुच्यते ॥ ६९ ॥
लेहनामन्थनाकोटैः स्त्रीसुखस्य भरात्स्मृतेः ।
शक्त्यभावेऽपि देवेशि भवेदानन्दसम्प्लवः ॥ ७० ॥
आनन्दे महति प्राप्ते दृष्टे वा बान्धवे चिरात् ।
आनन्दमुद्गतं ध्यात्वा तल्लयस्तन्मना भवेत् ॥ ७१ ॥
जग्धिपानकृतोल्लासरसानन्दविजृम्भणात् ।
भावयेद्भरितावस्थां महानन्दस्ततो भवेत् ॥ ७२ ॥
गितादिविषयास्वादासमसौख्यैकतात्मनः ।
योगिनस्तन्मयत्वेन मनोरूढेस्तदात्मता ॥ ७३ ॥
यत्र यत्र मनस्तुष्टिर्मनस्तत्रैव धारयेत् ।
तत्र तत्र परानन्दस्वारूपं सम्प्रवर्तते ॥ ७४ ॥
अनागतायां निद्रायां प्रणष्टे बाह्यगोचरे ।
सावस्था मनसा गम्या परा देवी प्रकाशते ॥ ७५ ॥
तेजसा सूर्यदीपादेराकाशे शबलीकृते ।
दृष्टिर्निवेश्या तत्रैव स्वात्मरूपं प्रकाशते ॥ ७६ ॥
करङ्किण्या क्रोधनया भैरव्या लेलिहानया ।
खेचर्या दृष्टिकाले च परावाप्तिः प्रकाशते ॥ ७७ ॥
मृद्वासने स्फिजैकेन हस्तपादौ निराश्रयम् ।
निधाय तत्प्रसङ्गेन परा पूर्णा मतिर्भवेत् ॥ ७८ ॥
उपविश्यासने सम्यग्बाहू कृत्वार्धकुञ्चितौ ।
कक्षव्योम्नि मनः कुर्वन् शममायाति तल्लयात् ॥ ७९ ॥
स्थूलरूपस्य भावस्य स्तब्धां दृष्टिं निपात्य च ।
अचिरेण निराधारं मनः कृत्वा शिवं व्रजेत् ॥ ८० ॥
मध्यजिह्वे स्फारितास्ये मध्ये निक्षिप्य चेतनाम् ।
होच्चारं मनसा कुर्वंस्ततः शान्ते प्रलीयते ॥ ८१ ॥
आसने शयने स्थित्वा निराधारं विभावयन् ।
स्वदेहं मनसि क्षिणे क्षणात्क्षीणाशयो भवेत् ॥ ८२ ॥
चलासने स्थितस्याथ शनैर्वा देहचालनात् ।
प्रशान्ते मानसे भावे देवि दिव्यौघमाप्नुयात् ॥ ८३ ॥
आकाशं विमलं पश्यन् कृत्वा दृष्टिं निरन्तराम् ।
स्तब्धात्मा तत्क्षणाद्देवि भैरवं वपुराप्नुयात् ॥ ८४ ॥
लीनं मूर्ध्नि वियत्सर्वं भैरवत्वेन भावयेत् ।
तत्सर्वं भैरवाकारतेजस्तत्त्वं समाविशेत् ॥ ८५ ॥
किञ्चिज्ज्ञातं द्वैतदायि बाह्यालोकस्तमः पुनः ।
विश्वादि भैरवं रूपं ज्ञात्वानन्तप्रकाशभृत् ॥ ८६ ॥
एवमेव दुर्निशायां कृष्णपक्षागमे चिरम् ।
तैमिरं भावयन् रूपं भैरवं रूपमेष्यति ॥ ८७ ॥
एवमेव निमील्यादौ नेत्रे कृष्णाभमग्रतः ।
प्रसार्य भैरवं रूपं भावयंस्तन्मयो भवेत् ॥ ८८ ॥
यस्य कस्येन्द्रियस्यापि व्याघाताच्च निरोधतः ।
प्रविष्टस्याद्वये शून्ये तत्रैवात्मा प्रकाशते ॥ ८९ ॥
अबिन्दुमविसर्गं च अकारं जपतो महान् ।
उदेति देवि सहसा ज्ञानौघः परमेश्वरः ॥ ९० ॥
वर्णस्य सविसर्गस्य विसर्गान्तं चितिं कुरु ।
निराधारेण चित्तेन स्पृशेद्ब्रह्म सनातनम् ॥ ९१ ॥
व्योमाकारं स्वमात्मानं ध्यायेद्दिग्भिरनावृतम् ।
निराश्रया चितिः शक्तिः स्वरूपं दर्शयेत्तदा ॥ ९२ ॥
किंचिदङ्गं विभिद्यादौ तीक्ष्णसूच्यादिना ततः ।
तत्रैव चेतनां युक्त्वा भैरवे निर्मला गतिः ॥ ९३ ॥
चित्ताद्यन्तःकृतिर्नास्ति ममान्तर्भावयेदिति ।
विकल्पानामभावेन विकल्पैरुज्झितो भवेत् ॥ ९४ ॥
माया विमोहिनी नाम कलायाः कलनं स्थितम् ।
इत्यादिधर्मं तत्त्वानां कलयन्न पृथग्भवेत् ॥ ९५ ॥
झगितीच्छां समुत्पन्नामवलोक्य शमं नयेत् ।
यत एव समुद्भूता ततस्तत्रैव लीयते ॥ ९६ ॥
यदा ममेच्छा नोत्पन्ना ज्ञानं वा कस्तदास्मि वै ।
तत्त्वतो =ब्९ अं तथाभूतस्तल्लीनस्तन्मना भवेत् ॥ ९७ ॥
इच्छायामथवा ज्ञाने जाते चित्तं निवेशयेत् ।
आत्मबुद्ध्यानन्यचेतास्ततस्तत्त्वार्थदर्शनम् ॥ ९८ ॥
निर्निमित्तं भवेज्ज्ञानं निराधारं भ्रमात्मकम् ।
तत्त्वतः कस्यचिन्नैतदेवम्भावी शिवः प्रिये ॥ ९९ ॥
चिद्धर्मा सर्वदेहेषु विशेषो नास्ति कुत्रचित् ।
अतश्च तन्मयं सर्वं भावयन् भवजिज्जनः ॥ १०० ॥
कामक्रोधलोभमोहमदमात्सर्यगोचरे ।
बुद्धिं निस्तिमितां कृत्वा तत्तत्त्वमवशिष्यते ॥ १०१ ॥
इन्द्रजालमयं विश्वं व्यस्तं वा चित्रकर्मवत् ।
भ्रमद्वा ध्यायतः सर्वं पश्यतश्च सुखोद्गमः ॥ १०२ ॥
न चित्तं निक्षिपेद्दुःखे न सुखे वा परिक्षिपेत् ।
भैरवि ज्ञायतां मध्ये किं तत्त्वमवशिष्यते ॥ १०३ ॥
विहाय निजदेहस्थं सर्वत्रास्मीति भावयन् ।
दृढेन मनसा दृष्ट्या नान्येक्षिण्या सुखी भवेत् ॥ १०४ ॥
घटादौ यच्च विज्ञानमिच्छाद्यं वा ममान्तरे ।
नैव सर्वगतं जातं भावयनिति सर्वगः ॥ १०५ ॥
ग्राह्यग्राहकसंवित्तिः सामान्या सर्वदेहिनाम् ।
योगिनां तु विशेषो =ब्९ ति सम्बन्धे सावधानता ॥ १०६ ॥
स्ववदन्यशरीरे =ब्९ इ संवित्तिमनुभावयेत् ।
अपेक्षां स्वशरीरस्य त्यक्त्वा व्यापी दिनैर्भवेत् ॥ १०७ ॥
निराधारं मनः कृत्वा विकल्पान्न विकल्पयेत् ।
तदात्मपरमात्मत्वे भैरवो मृगलोचने ॥ १०८ ॥
सर्वज्ञः सर्वकर्ता च व्यापकः परमेश्वरः ।
स एवाहं शैवधर्मा इति दार्ढ्याच्छिवो भवेत् ॥ १०९ ॥
जलस्येवोर्मयो वह्नेर्ज्वालाभङ्ग्यः प्रभा रवेः ।
ममैव भैरवस्यैता विश्वभङ्ग्यो विभेदिताः ॥ ११० ॥
भ्रान्त्वा भ्रान्त्वा शरीरेण त्वरितं भुवि पातनात् ।
क्षोभशक्तिविरामेण परा संजायते दशा ॥ १११ ॥
आधारेष्वथवाऽशक्त्याऽज्ञानाच्चित्तलयेन वा ।
जातशक्तिसमावेशक्षोभान्ते भैरवं वपुः ॥ ११२ ॥
सम्प्रदायमिमं देवि शृणु सम्यग्वदाम्यहम् ।
कैवल्यं जायते सद्यो नेत्रयोः स्तब्धमात्रयोः ॥ ११३ ॥
संकोचं कर्णयोः कृत्वा ह्यधोद्वारे तथैव च ।
अनच्कमहलं ध्यायन् विशेद्ब्रह्म सनातनम् ॥ ११४ ॥
कूपादिके महागर्ते स्थित्वोपरि निरीक्षणात् ।
अविकल्पमतेः सम्यक्सद्यस्चित्तलयः स्फुटम् ॥ ११५ ॥
यत्र यत्र मनो याति बाह्ये वाभ्यन्तरेऽपि वा ।
तत्र तत्र शिवावास्था व्यापकत्वात्क्व यास्यति ॥ ११६ ॥
यत्र यत्राक्षमार्गेण चैतन्यं व्यज्यते विभोः ।
तस्य तन्मात्रधर्मित्वाच्चिल्लयाद्भरितात्मता ॥ ११७ ॥
क्षुताद्यन्ते भये शोके गह्वरे वा रणाद्द्रुते ।
कुतूहलेक्षुधाद्यन्ते ब्रह्मसत्तामयी दशा ॥ ११८ ॥
वस्तुषु स्मर्यमाणेषु दृष्टे देशे मनस्त्यजेत् ।
स्वशरीरं निराधारं कृत्वा प्रसरति प्रभुः ॥ ११९ ॥
क्वचिद्वस्तुनि विन्यस्य शनैर्दृष्टिं निवर्तयेत् ।
तज्ज्ञानं चित्तसहितं देवि शून्यालायो भवेत् ॥१२० ॥
भक्त्युद्रेकाद्विरक्तस्य यादृशी जायते मतिः ।
सा शक्तिः शाङ्करी नित्यं भवयेत्तां ततः शिवः ॥ १२१ ॥
वस्त्वन्तरे वेद्यमाने सर्ववस्तुषु शून्यता ।
तामेव मनसा ध्यात्वा विदितोऽपि प्रशाम्यति ॥ १२२ ॥
किंचिज्ज्ञैर्या स्मृता शुद्धिः सा शुद्धिः शम्भुदर्शने ।
न शुचिर्ह्यशुचिस्तस्मान्निर्विकल्पः सुखी भवेत् ॥ १२३ ॥
सर्वत्र भैरवो भावः सामान्येष्वपि गोचरः ।
न च तद्व्यतिरेक्तेण परोऽस्तीत्यद्वया गतिः ॥ १२४ ॥
समः शत्रौ च मित्रे च समो मानावमानयोः ॥
ब्रह्मणः परिपूर्णत्वातिति ज्ञात्वा सुखी भवेत् ॥ १२५ ॥
न द्वेषं भावयेत्क्वापि न रागं भावयेत्क्वचित् ।
रागद्वेषविनिर्मुक्तौ मध्ये ब्रह्म प्रसर्पति ॥ १२६ ॥
यदवेद्यं यदग्राह्यं यच्छून्यं यदभावगम् ।
तत्सर्वं भैरवं भाव्यं तदन्ते बोधसम्भवः ॥ १२७ ॥
नित्ये निराश्रये शून्ये व्यापके कलनोज्झिते ।
बाह्याकाशे मनः कृत्वा निराकाशं समाविशेत् ॥ १२८ ॥
यत्र यत्र मनो याति तत्तत्तेनैव तत्क्षणम् ।
परित्यज्यानवस्थित्या निस्तरङ्गस्ततो भवेत् ॥ १२९ ॥
भया सर्वं रवयति सर्वदो व्यापकोऽखिले ।
इति भैरवशब्दस्य सन्ततोच्चारणाच्छिवः ॥ १३० ॥
अहं ममेदमित्यादि प्रतिपत्तिप्रसङ्गतः ।
निराधारे मनो याति तद्ध्यानप्रेरणाच्छमी ॥ १३१ ॥
नित्यो विभुर्निराधारो व्यापकश्चाखिलाधिपः ।
शब्दान् प्रतिक्षणं ध्यायन् कृतार्थोऽर्थानुरूपतः ॥ १३२ ॥
अतत्त्वमिन्द्रजालाभमिदं सर्वमवस्थितम् ।
किं तत्त्वमिन्द्रजालस्य इति दार्ढ्याच्छमं व्रजेत् ॥ १३३ ॥
आत्मनो निर्विकारस्य क्व ज्ञानं क्व च वा क्रिया ।
ज्ञानायत्ता बहिर्भावा अतः शून्यमिदं जगत् ॥ १३४ ॥
न मे बन्धो न मोक्षो मे भीतस्यैता विभीषिकाः ।
प्रतिबिम्बमिदं बुद्धेर्जलेष्विव विवस्वतः ॥ १३५ ॥
इन्द्रियद्वारकं सर्वं सुखदुःखादिसंगमम् ।
इतीन्द्रियाणि संत्यज्य स्वस्थः स्वात्मनि वर्तते ॥ १३६ ॥
ज्ञानप्रकाशकं सर्वं सर्वेणात्मा प्रकाशकः ।
एकमेकस्वभावत्वात्ज्ञानं ज्ञेयं विभाव्यते ॥ १३७ ॥
मानसं चेतना शक्तिरात्मा चेति चतुष्टयम् ।
यदा प्रिये परिक्षीणं तदा तद्भैरवं वपुः ॥ १३८ ॥
निस्तरङ्गोपदेशानां शतमुक्तं समासतः ।
द्वादशाभ्यधिकं देवि यज्ज्ञात्वा ज्ञानविज्जनः ॥ १३९ ॥
अत्र चैकतमे युक्तो जायते भैरवः स्वयम् ।
वाचा करोति कर्माणि शापानुग्रहकारकः ॥ १४० ॥
अजरामरतामेति सोऽणिमादिगुणान्वितः ।
योगिनीनां प्रियो देवि सर्वमेलापकाधिपः ॥ १४१ ॥
जीवन्नपि विमुक्तोऽसौ कुर्वन्नपि न लिप्यते ।
श्री देवी उवाच ।
इदं यदि वपुर्देव परायाश्च महेश्वर ॥ १४२ ॥
एवमुक्तव्यवस्थायां जप्यते को जपश्च कः ।
ध्यायते को महानाथ पूज्यते कश्च तृप्यति ॥ १४३ ॥
हूयते कस्य वा होमो यागः कस्य च किं कथम् ।
श्री भैरव उवाच ।
एषात्र प्रक्रिया बाह्या स्थूलेष्वेव मृगेक्षणे ॥ १४४ ॥
भूयो भूयः परे भावे भावना भाव्यते हि या ।
जपः सोऽत्र स्वयं नादो मन्त्रात्मा जप्य ईदृशः ॥ १४५ ॥
ध्यानं हि निश्चला बुद्धिर्निराकारा निराश्रया ।
न तु ध्यानं शरीराक्षिमुखहस्तादिकल्पना ॥ १४६ ॥
पूजा नाम न पुष्पाद्यैर्या मतिः क्रियते दृढा ।
निर्विकल्पे महाव्योम्नि सा पूजा ह्यादराल्लयः ॥ १४७ ॥
अत्रैकतमयुक्तिस्थे योत्पद्येत दिनाद्दिनम् ।
भरिताकारता सात्र तृप्तिरत्यन्तपूर्णता ॥ १४८ ॥
महाशून्यालये वह्नौ भूताक्षविषयादिकम् ।
हूयते मनसा सार्धं स होमश्चेतनास्रुचा ॥ १४९ ॥
यागोऽत्र परमेशानि तुष्टिरानन्दलक्षणा ।
क्षपणात्सर्वपापानां त्राणात्सर्वस्य पार्वति ॥ १५० ॥
रुद्रशक्तिसमावेशस्तत्क्षेत्रं भावना परा ।
अन्यथा तस्य तत्त्वस्य का पूजा काश्च तृप्यति ॥ १५१ ॥
स्वतन्त्रानन्दचिन्मात्रसारः स्वात्मा हि सर्वतः ।
आवेशनं तत्स्वरूपे स्वात्मनः स्नानमीरितम् ॥ १५२ ॥
यैरेव पूज्यते द्रव्यैस्तर्प्यते वा परापरः ।
यश्चैव पूजकः सर्वः स एवैकः क्व पूजनम् ॥ १५३ ॥
व्रजेत्प्राणो विशेज्जीव इच्छया कुटिलाकृतिः ।
दीर्घात्मा सा महादेवी परक्षेत्रं परापरा ॥ १५४ ॥
अस्यामनुचरन् तिष्ठन्महानन्दमयेऽध्वरे ।
तया देव्या समाविष्टः परं भैरवमाप्नुयात् ॥ १५५ ॥
षट्शतानि दिवा रात्रौ सहस्राण्येकविंशतिः ।
जपो देव्याः समुद्दिष्टः सुलभो दुर्लभो जडैः ॥ १५६ ॥
इत्येतत्कथितं देवि परमामृतमुत्तमम् ।
एतच्च नैव कस्यापि प्रकाश्यं तु कदाचन ॥ १५७ ॥
परशिष्ये खले क्रूरे अभक्ते गुरुपादयोः ।
निर्विकल्पमतीनां तु वीराणामुन्नतात्मनाम् ॥ १५८ ॥
भक्तानां गुरुवर्गस्य दातव्यं निर्विशङ्कया ।
ग्रामो राज्यं पुरं देशः पुत्रदारकुटुम्बकम् ॥ १५९ ॥
सर्वमेतत्परित्यज्य ग्राह्यमेतन्मृगेक्षणे ।
किमेभिरस्थिरैर्देवि स्थिरं परमिदं धनम् ।
प्राणा अपि प्रदातव्या न देयं परमामृतम् ॥ १६० ॥
श्री देवी उवाच ।
देवदेव माहदेव परितृप्तास्मि शङ्कर ।
रुद्रयामलतन्त्रस्य सारमद्यावधारितम् ॥ १६१ ॥
सर्वशक्तिप्रभेदानां हृदयं ज्ञातमद्य च ।
इत्युक्त्वानन्दिता देवि क.ङ्थे लग्ना शिवस्य तु ॥ १६२ ॥
bhairava uvāca ।
ūrdhve prāṇo hyadho jīvo visargātmā paroccaret ।
utpattidvitayasthāne bharaṇādbharitā sthitiḥ ॥ 24 ॥
maruto’ntarbahirvāpi viyadyugmānivartanāt ।
bhairavyā bhairavasyetthaṃ bhairavi vyajyate vapuḥ ॥ 25 ॥
na vrajenna viśecchaktirmarudrūpā vikāsite ।
nirvikalpatayā madhye tayā bhairavarūpatā ॥ 26 ॥
kumbhitā recitā vāpi pūritā vā yadā bhavet ।
tadante śāntanāmāsau śaktyā śāntaḥ prakāśate ॥ 27 ॥
āmūlātkiraṇābhāsāṃ sūkṣmātsūkṣmatarātmikam ।
cintayettāṃ dviṣaṭkānte śyāmyantīṃ bhairavodayaḥ ॥ 28 ॥
udgacchantīṃ taḍitrūpāṃ praticakraṃ kramātkramam ।
ūrdhvaṃ muṣṭitrayaṃ yāvattāvadante mahodayaḥ ॥ 29 ॥
kramadvādaśakaṃ samyagdvādaśākṣarabheditam ।
sthūlasūkṣmaparasthityā muktvā muktvāntataḥ śivaḥ ॥ 30 ॥
tayāpūryāśu mūrdhāntaṃ bhaṅktvā bhrūkṣepasetunā ।
nirvikalpaṃ manaḥ kṛtvā sarvordhve sarvagodgamaḥ ॥ 31 ॥
śikhipakṣaiścitrarūpairma.ṅdalaiḥ śūnyapañcakam ।
dhyāyato’nuttare śūnye praveśo hṛdaye bhavet ॥ 32 ॥
īdṛśena krameṇaiva yatra kutrāpi cintanā ।
śūnye kuḍye pare pātre svayaṃ līnā varapradā ॥ 33 ॥
kapālāntarmano nyasya tiṣṭhanmīlitalocanaḥ ।
krameṇa manaso dārḍhyātlakṣayetlaṣyamuttamam ॥ 34 ॥
madhyanāḍī madhyasaṃsthā bisasūtrābharūpayā ।
dhyātāntarvyomayā devyā tayā devaḥ prakāśate ॥ 35 ॥
kararuddhadṛgastreṇa bhrūbhedāddvārarodhanāt ।
dṛṣṭe bindau kramāllīne tanmadhye paramā sthitiḥ ॥ 36 ॥
dhāmāntaḥkṣobhasambhūtasūkṣmāgnitilakākṛtim ।
binduṃ śikhānte hṛdaye layānte dhyāyato layaḥ ॥ 37 ॥
anāhate pātrakarṇe’bhagnaśabde sariddrute ।
śabdabrahmaṇi niṣṇātaḥ paraṃ brahmādhigacchati ॥ 38 ॥
praṇavādisamuccārātplutānte śūnyabhāvānāt ।
śūnyayā parayā śaktyā śūnyatāmeti bhairavi ॥ 39 ॥
yasya kasyāpi varṇasya pūrvāntāvanubhāvayet ।
śūnyayā śūnyabhūto’sau śūnyākāraḥ pumān bhavet ॥ 40 ॥
tantryādivādyaśabdeṣu dīrgheṣu kramasaṃsthiteḥ ।
ananyacetāḥ pratyante paravyomavapurbhavet ॥ 41 ॥
pi.ṅdamantrasya sarvasya sthūlavarṇakrameṇa tu ।
ardhendubindunādāntaḥ śūnyoccārādbhavecchivaḥ ॥ 42 ॥
nijadehe sarvadikkaṃ yugapadbhāvayedviyat ।
nirvikalpamanāstasya viyatsarvaṃ pravartate ॥ 43 ॥
pṛṣṭaśūnyaṃ mūlaśūnyaṃ yugapadbhāvayecca yaḥ ।
śarīranirapekṣiṇyā śaktyā śūnyamanā bhavet ॥ 44 ॥
pṛṣṭaśūnyaṃ mūlaśūnyaṃ hṛcchūnyaṃ bhāvayetsthiram ।
yugapannirvikalpatvānnirvikalpodayastataḥ ॥ 45 ॥
tanūdeśe śūnyataiva kṣaṇamātraṃ vibhāvayet ।
nirvikalpaṃ nirvikalpo nirvikalpasvarūpabhāk ॥ 46 ॥
sarvaṃ dehagataṃ dravyaṃ viyadvyāptaṃ mṛgekṣaṇe ।
vibhāvayettatastasya bhāvanā sā sthirā bhavet ॥ 47 ॥
dehāntare tvagvibhāgaṃ bhittibhūtaṃ vicintayet ।
na kiṃcidantare tasya dhyāyannadhyeyabhāgbhavet ॥ 48 ॥
hṛdyākāśe nilīnākṣaḥ padmasampuṭamadhyagaḥ ।
ananyacetāḥ subhage paraṃ saubhāgyamāpnuyāt ॥ 49 ॥
sarvataḥ svaśarīrasya dvādaśānte manolayāt ।
dṛḍhabuddherdṛḍhībhūtaṃ tattvalakṣyaṃ pravartate ॥ 50 ॥
yathā tathā yatra tatra dvādaśānte manaḥ kṣipet ॥
pratikṣaṇaṃ kṣīṇavṛttervailakṣaṇyaṃ dinairbhavet ॥ 51 ॥
kālāgninā kālapadādutthitena svakaṃ puram ।
pluṣṭaṃ vicintayedante śāntābhāsastadā bhavet ॥ 52 ॥
evameva jagatsarvaṃ dagdhaṃ dhyātvā vikalpataḥ ।
ananyacetasaḥ puṃsaḥ pumbhāvaḥ paramo bhavet ॥ 53 ॥
svadehe jagato vāpi sūkṣmasūkṣmatarāṇi ca ।
tattvāni yāni nilayaṃ dhyātvānte vyajyate parā ॥ 54 ॥
pināṃ ca durbalāṃ śaktiṃ dhyātvā dvādaśagocare ।
praviśya hṛdaye dhyāyanmuktaḥ svātantryamāpnuyāt ॥ 55 ॥
bhuvanādhvādirūpeṇa cintayetkramaśo’khilam ।
sthūlasūkṣmaparasthityā yāvadante manolayaḥ ॥ 56 ॥
asya sarvasya viśvasya paryanteṣu samantataḥ ।
adhvaprakriyayā tattvaṃ śaivaṃ dhyatvā mahodayaḥ ॥ 57 ॥
viśvametanmahādevi śūnyabhūtaṃ vicintayet ।
tatraiva ca mano līnaṃ tatastallayabhājanam ॥ 58 ॥
ghatādibhājane dṛṣṭiṃ bhittistyaktvā vinikṣipet ।
tallayaṃ tatkṣaṇādgatvā tallayāttanmayo bhavet ॥ 59 ॥
nirvṛkṣagiribhittyādideśe dṛṣṭiṃ vinikṣipet ।
vilīne mānase bhāve vṛttikṣiṇaḥ prajāyate ॥ 60 ॥
ubhayorbhāvayorjñāne dhyātvā madhyaṃ samāśrayet ।
yugapacca dvayaṃ tyaktvā madhye tattvaṃ prakāśate ॥ 61 ॥
bhāve tyakte niruddhā cinnaiva bhāvāntaraṃ vrajet ।
tadā tanmadhyabhāvena vikasatyati bhāvanā ॥ 62 ॥
sarvaṃ dehaṃ cinmayaṃ hi jagadvā paribhāvayet ।
yugapannirvikalpena manasā paramodayaḥ ॥ 63 ॥
vāyudvayasya saṃghaṭṭādantarvā bahirantataḥ ।
yogī samatvavijñānasamudgamanabhājanam ॥ 64 ॥
sarvaṃ jagatsvadehaṃ vā svānandabharitaṃ smaret ।
yugapatsvāmṛtenaiva parānandamayo bhavet ॥ 65 ॥
kuhanena prayogeṇa sadya eva mṛgekṣaṇe ।
samudeti mahānando yena tattvaṃ prakāśate ॥ 66 ॥
sarvasrotonibandhena prāṇaśaktyordhvayā śanaiḥ ।
pipīlasparśavelāyāṃ prathate paramaṃ sukham ॥ 67 ॥
vahnerviṣasya madhye tu cittaṃ sukhamayaṃ kṣipet ।
kevalaṃ vāyupūrṇaṃ vā smarānandena yujyate ॥ 68 ॥
śaktisaṃgamasaṃkṣubdhaśaktyāveśāvasānikam ।
yatsukhaṃ brahmatattvasya tatsukhaṃ svākyamucyate ॥ 69 ॥
lehanāmanthanākoṭaiḥ strīsukhasya bharātsmṛteḥ ।
śaktyabhāve’pi deveśi bhavedānandasamplavaḥ ॥ 70 ॥
ānande mahati prāpte dṛṣṭe vā bāndhave cirāt ।
ānandamudgataṃ dhyātvā tallayastanmanā bhavet ॥ 71 ॥
jagdhipānakṛtollāsarasānandavijṛmbhaṇāt ।
bhāvayedbharitāvasthāṃ mahānandastato bhavet ॥ 72 ॥
gitādiviṣayāsvādāsamasaukhyaikatātmanaḥ ।
yoginastanmayatvena manorūḍhestadātmatā ॥ 73 ॥
yatra yatra manastuṣṭirmanastatraiva dhārayet ।
tatra tatra parānandasvārūpaṃ sampravartate ॥ 74 ॥
anāgatāyāṃ nidrāyāṃ praṇaṣṭe bāhyagocare ।
sāvasthā manasā gamyā parā devī prakāśate ॥ 75 ॥
tejasā sūryadīpāderākāśe śabalīkṛte ।
dṛṣṭirniveśyā tatraiva svātmarūpaṃ prakāśate ॥ 76 ॥
karaṅkiṇyā krodhanayā bhairavyā lelihānayā ।
khecaryā dṛṣṭikāle ca parāvāptiḥ prakāśate ॥ 77 ॥
mṛdvāsane sphijaikena hastapādau nirāśrayam ।
nidhāya tatprasaṅgena parā pūrṇā matirbhavet ॥ 78 ॥
upaviśyāsane samyagbāhū kṛtvārdhakuñcitau ।
kakṣavyomni manaḥ kurvan śamamāyāti tallayāt ॥ 79 ॥
sthūlarūpasya bhāvasya stabdhāṃ dṛṣṭiṃ nipātya ca ।
acireṇa nirādhāraṃ manaḥ kṛtvā śivaṃ vrajet ॥ 80 ॥
madhyajihve sphāritāsye madhye nikṣipya cetanām ।
hoccāraṃ manasā kurvaṃstataḥ śānte pralīyate ॥ 81 ॥
āsane śayane sthitvā nirādhāraṃ vibhāvayan ।
svadehaṃ manasi kṣiṇe kṣaṇātkṣīṇāśayo bhavet ॥ 82 ॥
calāsane sthitasyātha śanairvā dehacālanāt ।
praśānte mānase bhāve devi divyaughamāpnuyāt ॥ 83 ॥
ākāśaṃ vimalaṃ paśyan kṛtvā dṛṣṭiṃ nirantarām ।
stabdhātmā tatkṣaṇāddevi bhairavaṃ vapurāpnuyāt ॥ 84 ॥
līnaṃ mūrdhni viyatsarvaṃ bhairavatvena bhāvayet ।
tatsarvaṃ bhairavākāratejastattvaṃ samāviśet ॥ 85 ॥
kiñcijjñātaṃ dvaitadāyi bāhyālokastamaḥ punaḥ ।
viśvādi bhairavaṃ rūpaṃ jñātvānantaprakāśabhṛt ॥ 86 ॥
evameva durniśāyāṃ kṛṣṇapakṣāgame ciram ।
taimiraṃ bhāvayan rūpaṃ bhairavaṃ rūpameṣyati ॥ 87 ॥
evameva nimīlyādau netre kṛṣṇābhamagrataḥ ।
prasārya bhairavaṃ rūpaṃ bhāvayaṃstanmayo bhavet ॥ 88 ॥
yasya kasyendriyasyāpi vyāghātācca nirodhataḥ ।
praviṣṭasyādvaye śūnye tatraivātmā prakāśate ॥ 89 ॥
abindumavisargaṃ ca akāraṃ japato mahān ।
udeti devi sahasā jñānaughaḥ parameśvaraḥ ॥ 90 ॥
varṇasya savisargasya visargāntaṃ citiṃ kuru ।
nirādhāreṇa cittena spṛśedbrahma sanātanam ॥ 91 ॥
vyomākāraṃ svamātmānaṃ dhyāyeddigbhiranāvṛtam ।
nirāśrayā citiḥ śaktiḥ svarūpaṃ darśayettadā ॥ 92 ॥
kiṃcidaṅgaṃ vibhidyādau tīkṣṇasūcyādinā tataḥ ।
tatraiva cetanāṃ yuktvā bhairave nirmalā gatiḥ ॥ 93 ॥
cittādyantaḥkṛtirnāsti mamāntarbhāvayediti ।
vikalpānāmabhāvena vikalpairujjhito bhavet ॥ 94 ॥
māyā vimohinī nāma kalāyāḥ kalanaṃ sthitam ।
ityādidharmaṃ tattvānāṃ kalayanna pṛthagbhavet ॥ 95 ॥
jhagitīcchāṃ samutpannāmavalokya śamaṃ nayet ।
yata eva samudbhūtā tatastatraiva līyate ॥ 96 ॥
yadā mamecchā notpannā jñānaṃ vā kastadāsmi vai ।
tattvato =b9 aṃ tathābhūtastallīnastanmanā bhavet ॥ 97 ॥
icchāyāmathavā jñāne jāte cittaṃ niveśayet ।
ātmabuddhyānanyacetāstatastattvārthadarśanam ॥ 98 ॥
nirnimittaṃ bhavejjñānaṃ nirādhāraṃ bhramātmakam ।
tattvataḥ kasyacinnaitadevambhāvī śivaḥ priye ॥ 99 ॥
ciddharmā sarvadeheṣu viśeṣo nāsti kutracit ।
ataśca tanmayaṃ sarvaṃ bhāvayan bhavajijjanaḥ ॥ 100 ॥
kāmakrodhalobhamohamadamātsaryagocare ।
buddhiṃ nistimitāṃ kṛtvā tattattvamavaśiṣyate ॥ 101 ॥
indrajālamayaṃ viśvaṃ vyastaṃ vā citrakarmavat ।
bhramadvā dhyāyataḥ sarvaṃ paśyataśca sukhodgamaḥ ॥ 102 ॥
na cittaṃ nikṣipedduḥkhe na sukhe vā parikṣipet ।
bhairavi jñāyatāṃ madhye kiṃ tattvamavaśiṣyate ॥ 103 ॥
vihāya nijadehasthaṃ sarvatrāsmīti bhāvayan ।
dṛḍhena manasā dṛṣṭyā nānyekṣiṇyā sukhī bhavet ॥ 104 ॥
ghaṭādau yacca vijñānamicchādyaṃ vā mamāntare ।
naiva sarvagataṃ jātaṃ bhāvayaniti sarvagaḥ ॥ 105 ॥
grāhyagrāhakasaṃvittiḥ sāmānyā sarvadehinām ।
yogināṃ tu viśeṣo =b9 ti sambandhe sāvadhānatā ॥ 106 ॥
svavadanyaśarīre =b9 i saṃvittimanubhāvayet ।
apekṣāṃ svaśarīrasya tyaktvā vyāpī dinairbhavet ॥ 107 ॥
nirādhāraṃ manaḥ kṛtvā vikalpānna vikalpayet ।
tadātmaparamātmatve bhairavo mṛgalocane ॥ 108 ॥
sarvajñaḥ sarvakartā ca vyāpakaḥ parameśvaraḥ ।
sa evāhaṃ śaivadharmā iti dārḍhyācchivo bhavet ॥ 109 ॥
jalasyevormayo vahnerjvālābhaṅgyaḥ prabhā raveḥ ।
mamaiva bhairavasyaitā viśvabhaṅgyo vibheditāḥ ॥ 110 ॥
bhrāntvā bhrāntvā śarīreṇa tvaritaṃ bhuvi pātanāt ।
kṣobhaśaktivirāmeṇa parā saṃjāyate daśā ॥ 111 ॥
ādhāreṣvathavā’śaktyā’jñānāccittalayena vā ।
jātaśaktisamāveśakṣobhānte bhairavaṃ vapuḥ ॥ 112 ॥
sampradāyamimaṃ devi śṛṇu samyagvadāmyaham ।
kaivalyaṃ jāyate sadyo netrayoḥ stabdhamātrayoḥ ॥ 113 ॥
saṃkocaṃ karṇayoḥ kṛtvā hyadhodvāre tathaiva ca ।
anackamahalaṃ dhyāyan viśedbrahma sanātanam ॥ 114 ॥
kūpādike mahāgarte sthitvopari nirīkṣaṇāt ।
avikalpamateḥ samyaksadyascittalayaḥ sphuṭam ॥ 115 ॥
yatra yatra mano yāti bāhye vābhyantare’pi vā ।
tatra tatra śivāvāsthā vyāpakatvātkva yāsyati ॥ 116 ॥
yatra yatrākṣamārgeṇa caitanyaṃ vyajyate vibhoḥ ।
tasya tanmātradharmitvāccillayādbharitātmatā ॥ 117 ॥
kṣutādyante bhaye śoke gahvare vā raṇāddrute ।
kutūhalekṣudhādyante brahmasattāmayī daśā ॥ 118 ॥
vastuṣu smaryamāṇeṣu dṛṣṭe deśe manastyajet ।
svaśarīraṃ nirādhāraṃ kṛtvā prasarati prabhuḥ ॥ 119 ॥
kvacidvastuni vinyasya śanairdṛṣṭiṃ nivartayet ।
tajjñānaṃ cittasahitaṃ devi śūnyālāyo bhavet ॥120 ॥
bhaktyudrekādviraktasya yādṛśī jāyate matiḥ ।
sā śaktiḥ śāṅkarī nityaṃ bhavayettāṃ tataḥ śivaḥ ॥ 121 ॥
vastvantare vedyamāne sarvavastuṣu śūnyatā ।
tāmeva manasā dhyātvā vidito’pi praśāmyati ॥ 122 ॥
kiṃcijjñairyā smṛtā śuddhiḥ sā śuddhiḥ śambhudarśane ।
na śucirhyaśucistasmānnirvikalpaḥ sukhī bhavet ॥ 123 ॥
sarvatra bhairavo bhāvaḥ sāmānyeṣvapi gocaraḥ ।
na ca tadvyatirekteṇa paro’stītyadvayā gatiḥ ॥ 124 ॥
samaḥ śatrau ca mitre ca samo mānāvamānayoḥ ॥
brahmaṇaḥ paripūrṇatvātiti jñātvā sukhī bhavet ॥ 125 ॥
na dveṣaṃ bhāvayetkvāpi na rāgaṃ bhāvayetkvacit ।
rāgadveṣavinirmuktau madhye brahma prasarpati ॥ 126 ॥
yadavedyaṃ yadagrāhyaṃ yacchūnyaṃ yadabhāvagam ।
tatsarvaṃ bhairavaṃ bhāvyaṃ tadante bodhasambhavaḥ ॥ 127 ॥
nitye nirāśraye śūnye vyāpake kalanojjhite ।
bāhyākāśe manaḥ kṛtvā nirākāśaṃ samāviśet ॥ 128 ॥
yatra yatra mano yāti tattattenaiva tatkṣaṇam ।
parityajyānavasthityā nistaraṅgastato bhavet ॥ 129 ॥
bhayā sarvaṃ ravayati sarvado vyāpako’khile ।
iti bhairavaśabdasya santatoccāraṇācchivaḥ ॥ 130 ॥
ahaṃ mamedamityādi pratipattiprasaṅgataḥ ।
nirādhāre mano yāti taddhyānapreraṇācchamī ॥ 131 ॥
nityo vibhurnirādhāro vyāpakaścākhilādhipaḥ ।
śabdān pratikṣaṇaṃ dhyāyan kṛtārtho’rthānurūpataḥ ॥ 132 ॥
atattvamindrajālābhamidaṃ sarvamavasthitam ।
kiṃ tattvamindrajālasya iti dārḍhyācchamaṃ vrajet ॥ 133 ॥
ātmano nirvikārasya kva jñānaṃ kva ca vā kriyā ।
jñānāyattā bahirbhāvā ataḥ śūnyamidaṃ jagat ॥ 134 ॥
na me bandho na mokṣo me bhītasyaitā vibhīṣikāḥ ।
pratibimbamidaṃ buddherjaleṣviva vivasvataḥ ॥ 135 ॥
indriyadvārakaṃ sarvaṃ sukhaduḥkhādisaṃgamam ।
itīndriyāṇi saṃtyajya svasthaḥ svātmani vartate ॥ 136 ॥
jñānaprakāśakaṃ sarvaṃ sarveṇātmā prakāśakaḥ ।
ekamekasvabhāvatvātjñānaṃ jñeyaṃ vibhāvyate ॥ 137 ॥
mānasaṃ cetanā śaktirātmā ceti catuṣṭayam ।
yadā priye parikṣīṇaṃ tadā tadbhairavaṃ vapuḥ ॥ 138 ॥
nistaraṅgopadeśānāṃ śatamuktaṃ samāsataḥ ।
dvādaśābhyadhikaṃ devi yajjñātvā jñānavijjanaḥ ॥ 139 ॥
atra caikatame yukto jāyate bhairavaḥ svayam ।
vācā karoti karmāṇi śāpānugrahakārakaḥ ॥ 140 ॥
ajarāmaratāmeti so’ṇimādiguṇānvitaḥ ।
yoginīnāṃ priyo devi sarvamelāpakādhipaḥ ॥ 141 ॥
jīvannapi vimukto’sau kurvannapi na lipyate ।
idaṃ yadi vapurdeva parāyāśca maheśvara ॥ 142 ॥
evamuktavyavasthāyāṃ japyate ko japaśca kaḥ ।
dhyāyate ko mahānātha pūjyate kaśca tṛpyati ॥ 143 ॥
hūyate kasya vā homo yāgaḥ kasya ca kiṃ katham ।
śrī bhairava uvāca ।
eṣātra prakriyā bāhyā sthūleṣveva mṛgekṣaṇe ॥ 144 ॥
bhūyo bhūyaḥ pare bhāve bhāvanā bhāvyate hi yā ।
japaḥ so’tra svayaṃ nādo mantrātmā japya īdṛśaḥ ॥ 145 ॥
dhyānaṃ hi niścalā buddhirnirākārā nirāśrayā ।
na tu dhyānaṃ śarīrākṣimukhahastādikalpanā ॥ 146 ॥
pūjā nāma na puṣpādyairyā matiḥ kriyate dṛḍhā ।
nirvikalpe mahāvyomni sā pūjā hyādarāllayaḥ ॥ 147 ॥
atraikatamayuktisthe yotpadyeta dināddinam ।
bharitākāratā sātra tṛptiratyantapūrṇatā ॥ 148 ॥
mahāśūnyālaye vahnau bhūtākṣaviṣayādikam ।
hūyate manasā sārdhaṃ sa homaścetanāsrucā ॥ 149 ॥
yāgo’tra parameśāni tuṣṭirānandalakṣaṇā ।
kṣapaṇātsarvapāpānāṃ trāṇātsarvasya pārvati ॥ 150 ॥
rudraśaktisamāveśastatkṣetraṃ bhāvanā parā ।
anyathā tasya tattvasya kā pūjā kāśca tṛpyati ॥ 151 ॥
svatantrānandacinmātrasāraḥ svātmā hi sarvataḥ ।
āveśanaṃ tatsvarūpe svātmanaḥ snānamīritam ॥ 152 ॥
yaireva pūjyate dravyaistarpyate vā parāparaḥ ।
yaścaiva pūjakaḥ sarvaḥ sa evaikaḥ kva pūjanam ॥ 153 ॥
vrajetprāṇo viśejjīva icchayā kuṭilākṛtiḥ ।
dīrghātmā sā mahādevī parakṣetraṃ parāparā ॥ 154 ॥
asyāmanucaran tiṣṭhanmahānandamaye’dhvare ।
tayā devyā samāviṣṭaḥ paraṃ bhairavamāpnuyāt ॥ 155 ॥
ṣaṭśatāni divā rātrau sahasrāṇyekaviṃśatiḥ ।
japo devyāḥ samuddiṣṭaḥ sulabho durlabho jaḍaiḥ ॥ 156 ॥
ityetatkathitaṃ devi paramāmṛtamuttamam ।
etacca naiva kasyāpi prakāśyaṃ tu kadācana ॥ 157 ॥
paraśiṣye khale krūre abhakte gurupādayoḥ ।
nirvikalpamatīnāṃ tu vīrāṇāmunnatātmanām ॥ 158 ॥
bhaktānāṃ guruvargasya dātavyaṃ nirviśaṅkayā ।
grāmo rājyaṃ puraṃ deśaḥ putradārakuṭumbakam ॥ 159 ॥
sarvametatparityajya grāhyametanmṛgekṣaṇe ।
kimebhirasthirairdevi sthiraṃ paramidaṃ dhanam ।
prāṇā api pradātavyā na deyaṃ paramāmṛtam ॥ 160 ॥
śrī devī uvāca ।
devadeva māhadeva paritṛptāsmi śaṅkara ।
rudrayāmalatantrasya sāramadyāvadhāritam ॥ 161 ॥
sarvaśaktiprabhedānāṃ hṛdayaṃ jñātamadya ca ।
ityuktvānanditā devi ka.ṅthe lagnā śivasya tu ॥ 162 ॥